W
kwietniu 1944 roku odbyła się w obecności Hitlera,
prezentacja wyprodukowanych w tym czasie wszystkich zestawów
przeciwlotniczych, montowanych zarówno na podwoziach czołgów
jak i na podwoziach półgąsienicowych. Pełną odpowiedzialność
za rozwój i produkcję czołgów przeciwlotniczych (Flakpanzer)
przejął generalny inspektor wojsk pancernych generał pułkownik
Heinz Guderian. Powołał on Inspekcję w wojskach pancernych,
która miała zająć się zagadnieniem: „Obrona
przeciwlotnicza w wojskach pancernych" (Inspection 6
„In 6"). Szef „In 6" pułkownik
Mildebrath przedstawił po przeprowadzeniu kontroli listę
oczekiwań wobec przyszłego pełnowartościowego czołgu
przeciwlotniczego. Wyglądały one następująco: —
obrotowa opancerzona wieża z miejscem dla 3 lub 4 żołnierzy
obsługi, - zasięg skutecznego ognia miał być nie mniejszy
jak do pułapu 2000 metrów, - uzbrojenie miało być dwu lub
czterolufowe, a więc sprzężone, - zapas przewożonej amunicji
miał być wystarczający do prowadzenia samodzielnych działań
przeciwlotniczych, - wysokość pojazdu miała być mniejsza niż
3000 mm (wnioski oparte o doświadczenia z „Mobelwagenem"),
- pojazd miał posiadać pełne wyposażenie radiowe.
Z
powodu trudności z systemem odpowiedniej wentylacji zamkniętej
wieży dla czołgu przeciwlotniczego, postanowiono pozostać
przy konstrukcji wieży otwartej od góry, która miała
odpowiadać następującym wymaganiom:
-
prosta konstrukcja, umożliwiająca podjęcie natychmiastowej
produkcji,
-
jako uzbrojenie zamierzano zastosować standardowe zestawy
przeciwlotnicze kalibru 20 i 37 mm,
-
zakres przemieszczania dział w pionie miał wynosić od -5° do
+ 85°,
-
szerokie pole obserwacji terenu przez załogę czołgu,
-
możliwość samodzielnego odprowadzania gazów prochowych
podczas prowadzenia ognia.
Prototyp
czołgu przeciwlotniczego „ Wirbelwind" powstał
w zakładzie firmy Krupp-Druckenmuler w
Berlinie-Tempelhof. Prototypową wieżę wyprodukowano w zakładzie
firmy Daimler-Benz w Berlinie-Marienfelde. Obrotowa wieża
była konstrukcją spawaną z blach pancernych o grubości 16 mm.
Podstawa wieży miała grubość 30 mm. Początkowo
przewidywano, że wieża ta będzie konstrukcją całkowicie
zamkniętą z dwoma lukami dla załogi, jednak zrezygnowano z
tej koncepcji i wieża pozostała od góry otwarta. Jak już
wspomniano główną tego przyczyną były poważne kłopoty z
wentylacją wieży i odprowadzaniem dużej ilości gazów
prochowych powstających podczas strzelania z działek. Drugim
istotnym czynnikiem przemawiającym za taką konstrukcją była
konieczność maksymalnego poszerzenia pola obserwacji górnej półsfery
pojazdu oraz horyzontu przez załogę wieży, bowiem
przewidywane dla tego typu pojazdów urządzenia radarowe były
w tym czasie dopiero w fazie projektu lub prototypów. Ustawione
pod kątem ściany boczne wieży dawały jednak, pomimo otwarcia
od góry, wystarczającą osłonę załodze pojazdu. Natomiast
osłonę przed możliwością wrzucenia przez przeciwnika
granatu ręcznego do wnętrza wieży zapewniały ruchome ramy z
rur osłonięte siatką metalową (podobne do stosowanych w
samochodach pancernych SdKfz 222 (4x4)). Osłonę przed
deszczem zapewniała brezentowa plandeka. Kompletna wieża
osadzona była na wieńcu obrotowym łożyska pod wieżę czołgu
PzKpfw IV. Średnica tego wieńca wynosiła 1640 mm. W
wieży, zwanej potocznie ze względu na jej kształt „Keksdose"(ciasteczko)
znajdowały się miejsca dla czterech członków załogi, a
mianowicie: dowódcy, celowniczego i dwóch ładowniczych.
Kierowca i radiotelegrafista zajmowali miejsca w kadłubie czołgu
(tak jak w PzKpfw IV). Całkowita wysokość „ Wirbelwinda"
wynosiła 2760 mm, zaś jego wieża miała wysokość 1050
mm. Stosunkowo niską sylwetkę pojazdu uzyskano poprzez częściowe
obniżenie lawety działka 2 cm Flakvierling 38 do wnętrza
kadłuba czołgu. Prędkość obrotowa wieży wynosiła przy użyciu
ręcznej przekładni 28° na sekundę. Istniał także
hydrauliczny napęd obrotowy wieży skonstruowany przez firmę Deutsche
Versuchsansalt fur Luftfahre (DVL) z Berlina-Adlershofu.
Przy zastosowaniu tego napędu prędkość obrotowa wieży
wynosiła 60° na sekundę. Celownik optyczny zastosowany w tym
pojeździe umożliwiał prowadzenie ognia zarówno do celów
powietrznych jak i lądowych. Czołg przeciwlotniczy „Wirbelwind"
miał całkowitą masę wynoszącą 22 000 kg. Maksymalny
zapas zabieranej amunicji wynosił 3 20C pocisków (90 magazynków).
Zapasowe lufy do działek 20 mm były umieszczone w specjalnych
pojemnikach z obu stron kadłuba czołgu w jego tylnej części.
Generalny
inspektor wojsk pancernych generał pułkownik Guderian
zatwierdził początkowo przebudowę tylko 50 sztuk podwozi czołgu
PzKpfw IV (Sd Kfz 161) na czołgi przeciwlotnicze „Wirbelwind".
Wszystkie czołgi miały być zmontowane przez specjalny
zespół konstrukcyjno-produkcyjny powołany w Ostbau-Sagan w
Sagan (Żagań). Budowa dalszych „Wirbelwindów" miała
nastąpić z chwilą uzyskania dalszych wycofanych z linii czołgów
typu PzKpfw IV i skierowania ich, w celu przystosowania
do przebudowy, do firmy Krupp-Druckenmuller. W dniu 27
czerwca 1944 roku zwiększono zamówioną liczbę „Wirbelwindów"
do ilości 80 sztuk. Odpowiedzialna za produkcję Inspekcja „In
6" zwróciła się do Heereswaffenamt, Wa l Ru o
przydzielenie dodatkowych podwozi czołgów Pz/Cp/w/V/oraz
innych potrzebnych do tego celu materiałów i części dla
warsztatów Ostbau-Sagan.
Czołg
„Wirbelwind" posiadał nieznacznie
zmodyfikowane podwozie czołgu PzKpfw IV. Zmiany te
obejmowały między innymi:
-
przesunięcie pompy paliwowej bliżej miejsca kierowcy,
-
umieszczenie podłogi nad zbiornikiem paliwa,
-
zabudowanie ściany oddzielającej kierowcę i radiotelegrafistę
od zasobników amunicyjnych.
Dolna
część lawety działa 2 cm Flakvierling 38, była
zbudowana z dwóch kształtowników stalowych (podwójne
teowniki typu P10) o długości 2200 mm oraz płyty podstawy o
wymiarach 800x800x10 mm z otworami i oprzyrządowaniem umożliwiającym
zamontowanie działka. Całość zainstalowanej lawety Flakvierling
38 była uproszczoną wersją w stosunku do standardowej
wersji lądowej, nazywana była często „Sagan-Gerat".
Lawety te oraz urządzenia do przemieszczania wieży w
poziomie (obrót wieży) były produkowane przez firmę Ostmark
Werke GmbH (należącą do grupy Hermann Göring Werke). Konstrukcję
spawaną wieży dla seryjnych „Wirbelwindów" produkował
zakład Deutsche Róhrwerke AG, wieże produkowano także
w zakładzie metalurgicznym w Teplicach w Czechach (Teplitz-Schónau).
Wykończeniem wież zajmowały się zakłady FAMO GmbH we Wrocławiu
(Breslau). Całkowity montaż i wyposażenie końcowe wykonywały
wspomniane zakłady Ostbau-Sagan w Sagan (Żagań). Łącznie
wyprodukowano 105 „Wirbelwindów" (niektóre
źródła podają liczbę 145 wozów).
Warto
jeszcze kilka słów poświęcić zakładom w Żaganiu, które
zostały specjalnie utworzone w celu produkcji czołgów
przeciwlotniczych. 8 czerwca 1944 roku 15. Panzer Ersatz
Abteilung (batalion zapasowy czołgów) otrzymał rozkaz by
powołał w swoim zakresie tzw. Kommando Ostbau-Sagan. Dowódcą
nowej jednostki został porucznik Rolf Fitzner, a
odpowiedzialnym za produkcję pojazdów został porucznik Graf
von Seherr-Thoss. Początkowo Ostbau zatrudniał tylko 80
ludzi. 27 lipca 1944 roku pierwsze zmontowane w Ostbau
wozy „Wirbelwind" i „Ostwind"
(na temat tego pojazdu informacje znajdują się w dalszej
części książki) odbyły próbne strzelanie na poligonie
Kuhlungsborn w Meklemburgii. W sierpniu wyprodukowano pierwszą
serię czołgów przeciwlotniczych „Wirbelwind" (22
sztuki), która od razu została skierowana na front. W dniach
28 do 30 września 1944 roku wykonano próby strzelania z działek
3 cm Flak 103/108 „Jaboschrek", a dwa tygodnie
później wykonano pomyślne strzelania z udoskonalonej wersji
tego czołgu przeciwlotniczego posiadającego szybkostrzelność
500 strzałów na minutę. W listopadzie w Ostbau rozpoczęto
prace nad zmodyfikowaną wersją czołgu przeciwlotniczego „Ostwind
II". Prototyp ukończono w styczniu 1945 roku. W
grudniu 1944 roku Ostbau-Sagan opuścił setny seryjny „Wirbelwind".
W styczniu z powodu zbliżania się frontu do Żagania Ostbau-Sagan
został przeniesiony do Teplic w Czechach. W okresie od
lutego do końca wojny Ostbau-Sagan i Deutsche
Eisenwerke zdołały jeszcze wykonać pięć „Wirbelwindów"
i 28
czołgów przeciwlotniczych „Ostwind".
Wypada
dodać, że w Wiedniu powstał podobny zespół o nazwie Ostmark
Werke GmbH, który opracował w grudniu 1944 roku dwa
prototypowe czołgi przeciwlotnicze typu „Zestörer
45". W 1945 roku zbudowano 5 pojazdów seryjnych.